Nola sailkatu propietateak (II): behatzailearen menpekotasuna

Susmo txarra hartzen diot nik intrinsekotasun absolutuaren ideiari eta nago ez naizela bakarra honetan. Horrexegatik akaso, ez da batere harritzekoa intrinsekotasunaren ideia ahulagoak agertu izana. Haien artean, John Searlen behatzailearen ez-menpekotasuna.

Zer da propietate baten behatzailearen ez-menpekotasuna?

Propietate bat behatzailearen menpe baldin bada, orduan propietate hori gauzatzeko behatzaile (konsziente) bat behar da eta harekin lotura bat behar du izan (behatzeko, probatzeko, aditzeko, ukitzeko). Adibidez, tomate bat gorria izateko edo salda katilu bat beroa egoteko, behatzaile/probatzaile bat beharrezkoa da, propietate hori gauzatu ahal izateko. Horrelako behatzailerik beharrezkoa ez bada, orduan propietateak behatzailearen ez-menpekotasuna du.

Searlek adimen artifizialari buruzko eztabaidan erabiltzen du konzeptu hau, intentzionalitateari buruz hitz egiteko. Intentzionalitatea (intentionality), Franz Brentanoren arabera, egoera bat beste gauza bati buruzko izaera da (seinalatzearena, apuntzatearena, zerbaiti buruzkotasuna). Intentzionalitatea egoera mentalen ezaugarri bat da, eta balio du egoera mentalak eta ez mentalak bereizteko (alegia, buru(z)ko egoerak identifikatzeko). Searlek bi intentzionalitate ezberdintzen ditu:

• Benetazko intentzionalitatea: gizakiok eta zenbait animaliak dutena. Adibidez, esaten dugunean “nik pentsatzen dut” edo “nik izozki bat erosi nahi dut”.
• Intentzionalitate eratorria: islada eginez, adimen artifizialari egozten diogun intentzionalitatea. Adibidez, esaten dugunean “ordenagailua pentzatzen ari da”, edo “ordenagailuak ez du programa ireki nahi”.

Searleren arabera, bigarren intentionalitateak (hau da, intentionalitate eratorriak) behatzailearen menpekotasuna badu zeran, beste behatzaile batek jarriak direlako, eta ez adimen artifizialak berez jarriak.

Behatzearen menpekotasunaren inguruan historia ttipi bat

Behatzailearen menpekotasuna eta ez-menpekotasuna bereizketa honek badu beste bereizketa klasiko batzuen antza handia. Hemen, labur-labur, behatzearen inguruko bereizketen historia ttipi bat aurkeztuko dut.

Lehendabizi, Galileok, Boylek eta Lockek propietate primario eta sekundarioen arteko bereizketa proposatu zuten (fisika eta metafisikaren arteko muga ongi zedarritzearren). Propietate primarioak momentua, masa, edapena edo zenbakia dira. Propietate sekundarioak, berriz, kolorea, soinua, epeltasuna edo zaporea dira. (Gerora Berkeleyek esanen du propietate guztiak sekundarioak direla.)

Bereizketa honek objektibotasunaten alde egiten du, fisika eta zientziaren objektibotasuna gorde nahian. Hala ere, denboraren poderioz bi faktorek desitxuratzen dute. Bata, objektibotasun absolutuaren porrota (subjektu bat behar da objektua definitu ahal izateko, neurketak neurtutakoari eragiten dio). Bestea, subjektibotasuna errealitatearen parte bat dela, eta, errealitatearen partea izanik, ezin da alboratu, errealitatearen azalpenek kontuan hartu behar dute. Hortaz, lehengo bereizketa zaharkitua gelditzen da.

Hori dela eta, metabereizketa batzuk agertzen dira, esaterako, Searlen (2002) behatzailearen menpekotasuna. Hemen, Searlek subjektua eta behatzailea ezberdintzen du. Intentionalitatea izateko —izozki baten nahia gertatzeko, adibidez—, subjektua beharrezkoa da, baina ez da beharrezkoa (subjektu horretaz aparte) beste behatzaile bat egotea. Horregatik, benetazko intentionalitateak ez du behatzailearen menpekotasunik.

Dorschek (2018) beste bereizketa bat sartzen du, kasu honetan (behatze/aditze/probatze) experientziaren erresuman. Experientzia batzuk objektuari zuzenduak daude (object-directed), adibidez, kolorea, edo epeltasuna. Beste experientzia batzuk experientzia berari zuzenduak daude (experience-directed), esaterako, lanbrotasuna, zalantzazkotasuna. Etxe bat ikustearen experientzia objektuari (etxeari) zuzendua dago. Etxea edo bazterrak, lanbroak hizkutatzen baditu, lanbrotasun horren experientzia ez dago objektuari zuzendua, baizik eta experientzia partikular horri zuzendua.