Lehenengo idatz-puskan cogito, ergo sum esapideak bi premisa dituela asumitu genituen (A eta A=>B, non A: cogito eta B: sum) eta ildo hortatik, bi kritika multzo nagusi desberdindu. Batetik cogitoaren baliotasuna zalantzak jartzen duten kritikak, eta bestetik cogitotik sumera joateko zilegitasuna kilikan jartzen dutenak. Ondoren, lehendabiziko multzoko kritika zehatz bat ikusi genuen.
Bigarren multzoan ez dira lehengoan bezainbeste adibibide. Baina izan badira eta gainera oso gertukoak.
Horretarako teknika berezi bat bada. Guk ideien translazioa deituko dugu. Hau da, ideia bat toki batetik bestera mugiaraziko dugu, bere balioa aldatzen ote den jakiteko. Kasu honetan translazioa hizkuntzarena izanen da, eta ideia, “cogito, ergo sum” bera.
Frantzieraz zein gaztelaniaz esapidearen bigarren premisak egitura berdintsua du: P(a)=>a edo P(a)=>E(a). Si quelque chose pense, c’est. Si algo piensa, existe. Gurean berriz, egitura ez da berbera. Nik dakidanez, esapidea euskaraz itzultzeko bi joera nagusi badira:
Pentsatzen dut, beraz, banaiz. (1)
Pentsatzen ari naiz, beraz, banaiz. (2)
(1) formulazioa hartuz gero, esapideak nork-nor bidaia eskatzen dut. Harketik hurara. Niketik nira. Ukorekan pauso honi buruz honako hau dio Patxi Zabaletak:
Nik / ni. Nik eta ni ez dira berdin.
Pentsatzen dut (zerbait) / naiz (zerbait gabe). Dudana eta naizena ere ez da berdin.
Hortaz, aktibotasunetik pasibotasunera pasatzeko bidea estutzen da. Nago kasu honetan ere sustantziaren eztabaidak zer ikusia baduela. Hau da, sustantziarrek pauso hori egiteko ateak zabal-zabalik dituztela. Prozesistek, aldiz, ez hainbeste. Hizkuntza ergatiboetan sustantziak pisua galtzen du, neurri batean.
Eta (2) formulazioari dagokionez? Euskeraz, pausoa zilegia dirudi. Hala ere, lehenbiziko zatian, hau da, pentsatzen ari naiz hortan zerbait faltan somatzen da. Hastapena. Zalantza, hain zuzen ere.
Beraz, bigarren formulazioan ere komeriak. Bidean, cogitoaren zati garrantzitsu bat galdu da.
Honi buruzko informazio gehiago erderaz hemen!
Eskerrik asko!!